ايرانگردي – نگاهي به «مسجد جامع قروه»، نمادي از دوران سلجوقيان

نگاهي به «مسجد جامع قروه»، نمادي از دوران سلجوقيان

مسجد جامع قروه يکي از بناهاي تاريخي ارزشمند شهرستان ابهر مي‌باشد که در روستاي قروه در کيلومتر 15 جاده ترانزيتي ابهر- تاکستان قرار دارد. اين مسجد همانند مساجد دوران سلجوقي به سبک چهارطاقي ساخته شده و گنبد بسيار زيبايي بر اضلاع چهارگانه به واسطه چهار يلپوش استوار گرديده است.

پلان اصلي مجموعه به جهت تغييرات ناشي از ريزش احتمالي شبستان‌ها، مستلزم حفاري علمي است. بناي اين مسجد در حال حاضر عبارت است از يک شبستان گنبددار و دو شبستان در طرفين آن که از مصالح خشت و آجرهاي حاصله از تخريب ديوارهاي قديمي ساخته شده و داراي سقفي از تير چوبي است و هنوز آثار و بقاياي شبستان‌هاي اصلي و ملحقات بنا در نماي بيروني مسجد ديده مي‌شود. شبستان اصلي مسجد از آجر ساخته شده و دو نوع آجر در آن به خدمت گرفته شده است. 

از پي تا زير فيلپوش‌ها از آجرهاي بزرگ‌تر به ابعاد 8×31/5×31/5 سانتي‌متر و سپس به جهت اجراي تزئينات در فيلپوش‌ها و پوسته گنبد از آجرهاي کوچک‌تر به ابعاد 5×21/5×21/5 سانتي‌متر استفاده شده است. پاطاق فيلپوش‌ها بر روي تخته اشباع شده قطوري که با ديوار 45 درجه زاويه دارد، قرار داده شده و سپس قوس پنج او هفت تند با ساقه بلند اجرا شده به طوري که چهار فيلپوش متناوباً با چهار طاق نما که از نظر سبک و ابعاد يکسان است، پلان مربع شبستان را به دايره تبديل نموده، فيلپوش‌ها و طاق‌ نماها عموماً به تزئينات آجري و هندسي مزين است. بالاي آن‌ها طاق نماهاي کوچک‌تري که قوس پنج او هفت کند با ساقه بلند دارد، متوالياً قرار گرفته، پاطاق عرقچين گنبد را تشکيل مي‌دهد.

تزئينات مسجد جامع قروه علي‌رغم تحمل آسيب‌هاي کلي و بسيار زياد، جالب توجه است. از آنچه که باقي‌مانده، حداقل دو دوره تزئيناتي در اين بنا قابل تشخيص است. آثار و بقاياي نقاشي‌‌هاي روي گچ در زير کتيبه فعلي با رنگ کمتري قابل تشخيص است و نقوش داراي طرح‌هاي گياهي و اسليمي است. احتمالاً اين تزئينات متعلق به دوران آل‌بويه مي‌باشد. محراب مسجد که با گود کردن جرز جنوبي ايجاد گرديده، به شدت تخريب شده اما هنوز آثار مقرنس‌هاي گچي در قسمتي از بالاي محراب باقي مانده است. 

اين محراب مزين به کتيبه جالبي به خط نسخ است و حکايت از احداث آن در سال 413 هجري قمري دارد. کتيبه ديگري در زير فيلپوش‌ها به عرض 50 سانتي‌متر در گرداگرد بنا به خط زيباي ثلث نوشته شده که تاريخ تعميرات را سال 585 هجري قمري معرفي مي‌نمايد. کتيبه سوم در زير عرقچين گنبد نوشته شده است. با توجه به شواهد موجود مسجد جامع قروه از بناهاي اوايل قرن پنجم هجري قمري است.

در روستاي قروه معماري صخره‌اي بسيار جالب و درخور مطالعه ديده مي‌شود که قابل مقايسه با معماري صخره‌اي علم کندي مي‌باشد. هنوز آثار و بقاياي منازلي که در کوه کنده شده‌اند، با مناظري بديع خودنمايي مي‌کنند.